Στην ιστορική εξέλιξη της πιο εκτεταμένης έννοιας Τυχερά Νησιά οι μελετητές[1]  ξεχώρισαν τρία στάδια μέσα στα οποία περικλείονται κι άλλες τόσες συλλήψεις που δεν πρέπει να ανακατέψουμε. Η πρώτη φάση, ονομαζόμενη μυθική, ξεκινάει γύρω στο 700 π.Χ. με το Έργα και Ημέραι (στ. 170 κ.εξ.) του ποιητή Ησιόδου, ο οποίος τοποθετεί κάποια Νησιά των Καλότυχων στο βαθύ Ωκεανό, στα οποία ζουν χωρίς ανησυχίες ευτυχισμένοι ήρωες και για τους οποίους η πλούσια γη προσφέρει φρούτα γλυκά σαν το μέλι τρεις φορές το χρόνο. Πιο κοντά στη δική μας ιδέα βρίσκεται αυτή των Ηλύσιων Πεδίων ή Ηλύσιας Πεδιάδας, που βρίσκουμε στην Οδύσσεια του Ομήρου (Δ, στ. 563 κ.εξ.). Σ΄αυτά τα νησιώτικα μέρη κατοικούσαν θεοί και μυθικοί ήρωες του Θηβαϊκού ή του Τρωικού κύκλου που κατέφευγαν εκεί λόγω της συγγένειάς τους με τη θεότητα ή χάρη σε κάποια αρετή συνδεδεμένη με την υψηλή κοινωνική τους θέση. Και στα δύο κείμενα κυριαρχούν τα χαρακτηριστικά ενός πολύ γνωστού μύθου, του μύθου του Χρυσού Αιώνα.

Γύρω στον πέμπτο π.Χ. αιώνα προκύπτει μία σημαντική αλλαγή στην ιστορία της συγκεκριμένης έννοιας. Απ' αυτή την ημερομηνία και μετά θα κατοικήσουν σ' αυτά τα νησιά όχι μόνο οι προαναφερθέντες ήρωες, αλλά επίσης και οι ψυχές όλων όσοι κατά τη διάρκεια της ζωής τους παρέμειναν απομακρυσμένοι από κάθε κακό και αδικία. Ο συγγραφέας υπαίτιος αυτής της αλλαγής ήταν ο Έλληνας ποιητής Πίνδαρος στο δεύτερο Ολυμπικό (στ. 68 κ.εξ.), που συνέθεσε γύρω στο 476 π.Χ. Μετά θα είναι ο Πλάτωνας που θα αναπτύξει καλύτερα και πιο εκτεταμένα αυτή την καινούργια άποψη της ζωής στο Υπερπέραν. Απ' αυτή τη στιγμή διαφαίνεται ένα κριτήριο πιο δημοκρατικό, απέναντι στον κόσμο της ελίτ των ηρώων, ως απαραίτητη προυπόθεση για να φτάσει κανείς σ' αυτά τα νησιά. Αυτή η δεύτερη φάση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μυθικο-θρησκευτική ή λατρευτική εφ' όσον σ'αυτήν συμπεριλαμβάνονται ιδέες ορφικο-πυθαγορικές προερχόμενες από τη θρησκευτική ατμόσφαιρα της Σικελίας της εποχής.

Τέλος, το τρίτο στάδιο της ιστορίας μας ανταποκρίνεται στη στιγμή που μεταφέρονται τα μυθικά και θρησκευτικά στοιχεία των δύο προηγούμενων φάσεων, στα γεωγραφικά υπαρκτά νησιά. Μία από τις πιο διάσημες περιγραφές μ' αυτήν την έννοια είναι αυτή που διηγείται ο Πλούταρχος, Έλληνας συγγραφέας του δεύτερου μ.Χ. αιώνα, στο Βίο του Σερτόριου (8,1-2), Ρωμαίου αρχηγού που άκουσε από κάποιους ψαράδες από το Κάδιζ, σχετικά με κάποια νησιά στον Ατλαντικό με παραδεισιακά χαρακτηριστικά. Από τον πρώτο π.Χ. αιώνα αρχίζουμε να βρίσκουμε συγγραφείς όπως ο Στράβων, ο Πομπόνιος, ο Μέλας, ο Πλίνιος ο Γηραιότερος, ο Πτολομαίος, ανάμεσα σε άλλους, που μας μιλάνε για κάποια υπαρκτά Τυχερά Νησιά που βρίσκονται στην ατλαντική πλευρά απέναντι από τις ακτές της Μαυριτανίας, που πολύ πιθανόν μπορεί να αναφέρονται σε οποιοδήποτε από τα νησιά που βρίσκουμε σ' αυτά τα μέρη (Αζόρες, Μαδέιρα, Σαλβάχες, Κανάρια ή Κάβο Βέρδε). Σήμερα ξέρουμε με σιγουριά ότι απ' αυτά τα ατλαντικά νησιά, θα ήταν αυτό των Καναρίων το πιο σίγουρο υποψήφιο για να λάβει την ονομασία των Τυχερών Νησιών λαμβάνοντας υπ' όψη ένα έργο με τον τίτλο Εναντίον των ευγενών (ΣΤ',5) του Λατίνου συγγραφέα Αρνόβιου (4ος μ.Χ.αι.), ο οποίος, εκτός του ότι θεωρεί, χωρίς την παραμικρή αμφιβολία, ότι τα μυθικά Τυχερά Νησιά είναι τα υπαρκτά Κανάρια Νησιά, τα ονομάζει για πρώτη φορά με το σημερινό τους όνομα (Canarias Insulas).

Τελικά, το θέμα των Τυχερών Νησιών είναι μόνο ένα μέρος του μεγάλου ατλαντικού μύθου που χαρακτηρίζει τα νησιά μας (και άλλα της περιοχής) και του οποίου επίσης αποτελούν μέρος άλλα θέματα όπως τα Ηλύσια Πεδία, ο Κήπος των Εσπερίδων, η Ατλαντίδα, San Borondón, o Παράδεισος, κ.τ.λ. Όλα αυτά αποτελούν τη μεγάλη ατλαντική μυθολογία της κανάριας φαντασίας ελληνολατινικής καταγωγής.[2]

Κείμενο: José Manuel Montesdeoca Medina.
 

[1] Martínez Hernández, M., Canarias en la Mitología. Historia mítica del Archipiélago, Centro de la Cultura Popular Canaria, Sta. Cruz de Tenerife, 1992; del mismo autor, Las Islas Canarias de la Antigüedad al Renacimiento. Nuevos aspectos, Centro de la Cultura Popular Canaria, Sta. Cruz de Tenerife, 1996.

[2] Manfredi, V., Las Islas Afortunadas. Topografía de un mito, Anábasis, Madrid, 1997; Cachey, T. J., Le Isole Fortunate. Appunti di Storia letteraria italiana, Roma, 1995.